Hầu hết mọi người đều nghĩ về loạn thần là một dạng tách rời thực tế. Cũng có phần đúng. Loạn thần được định hình bởi sự gián đoạn suy nghĩ và nhận thức của một người khiến họ gặp khó khăn trong việc nhận ra cái gì là thật và cái gì không phải thật. Những gián đoạn này thường được trải nghiệm bằng thị giác, thính giác và hành động tin vào sự tồn tại của những thứ không có thật hoặc có những suy nghĩ, hành vi và cảm xúc kỳ lạ, xuất hiện liên tục của chủ thể. Mặc dù mỗi người sẽ có trải nghiệm khác nhau nhưng hầu hết đều thừa nhận rằng loạn thần là cực kỳ đáng sợ và phức tạp.
Most people think of psychosis as a break with reality. In a way it is. Psychosis is characterized as disruptions to a person’s thoughts and perceptions that make it difficult for them to recognize what is real and what isn’t. These disruptions are often experienced as seeing, hearing and believing things that aren’t real or having strange, persistent thoughts, behaviors and emotions. While everyone’s experience is different, most people say psychosis is frightening and confusing.
Loạn thần là một triệu chứng, không phải một bệnh lý, và nó phổ biến hơn bạn nghĩ. Tại Hoa Kỳ, có xấp xỉ 100,000 người trẻ mắc phải loạn thần mỗi năm. Và cứ 100 người thì có 3 người trải qua một giai đoạn loạn thần trong một khoảng thời gian nào đó trong đời.
Psychosis is a symptom, not an illness, and it is more common than you may think. In the U.S., approximately 100,000 young people experience psychosis each year. As many as 3 in 100 people will have an episode at some point in their lives.
Loạn thần giai đoạn đầu xuất hiện khi một người bắt đầu có dấu hiệu mất liên hệ với thực tại. Nhanh chóng tiếp nhận hỗ trợ điều trị phù hợp cho người đang trong giao đoạn đầu của loạn thần có thể giúp thay đổi cuộc sống của họ và dần giúp họ thay đổi tương lai. Đừng chần chờ hành động ngay và chuẩn bị cho bản thân mình những thông tin hữu ích dưới đây:
Early or first-episode psychosis (FEP) refers to when a person first shows signs of beginning to lose contact with reality. Acting quickly to connect a person with the right treatment during early psychosis or FEP can be life-changing and radically alter that person’s future. Don’t wait to take the first step and prepare yourself with information by reviewing these tip sheets:
Triệu chứng. Symptoms
Những dấu hiệu cảnh báo sớm trước loạn thần. Early warning signs before psychosis
Loạn thần giai đoạn đầu hiếm khi nào xuất hiện đột ngột. Thường thì một người sẽ có những thay đổi từ từ, không quá đặc biệt trong suy nghĩ và nhận thức, nhưng họ lại không hiểu những gì đang diễn ra. Các dấu hiệu cảnh báo sớm có thể rất khó phân biệt ở hành vi của nhóm trẻ vị thành viên hoặc người trẻ tuổi. Mặc dù những dấu hiệu này không phải là nguyên nhân để cảnh giác nhưng lại giúp chỉ ra nhu cầu phải được bác sĩ thăm khám kịp thời.
Early psychosis or FEP rarely comes suddenly. Usually, a person has gradual, non-specific changes in thoughts and perceptions, but doesn’t understand what’s going on. Early warning signs can be difficult to distinguish from typical teen or young adult behavior. While such signs should not be cause for alarm, they may indicate the need to get an assessment from a doctor.
Khuyến khích người bệnh tìm kiếm hỗ trợ ngay từ giai đoạn đầu của loạn thần là rất quan trọng. Gia đình thường là người đầu tiên nhìn thấy những dấu hiệu sớm này và cũng là người đầu tiên giải quyết vấn đề tìm kiếm điều trị. Tuy nhiên, cũng bởi sự xuất hiện của ảo giác, sợ hãi, kỳ thị và cảm giác bất an mà nhiều người không sẵn lòng chấp nhận sự hỗ trợ từ người khác. Trong trường hợp này, gia đình có thể sẽ gặp trở ngại cực kỳ lớn, nhưng vẫn có một số phương pháp giúp khuyến khích người bệnh tìm kiếm hỗ trợ điều trị.
Encouraging people to seek help for early psychosis is important. Families are often the first to see early signs of psychosis and the first to address the issue of seeking treatment. However, a person’s willingness to accept help is often complicated by delusions, fears, stigma and feeling unsettled. In this case, families can find the situation extremely difficult, but there are engagement strategies to help encourage a person to seek help.
Ta cần tìm kiếm hỗ trợ ngay vì điều trị sớm mang đến hy vọng hồi phục cao nhất bằng cách làm chậm, dừng và có thể đảo ngược tác động của loạn thần. Các dấu hiệu cảnh báo sớm bao gồm:
It’s important to get help quickly since early treatment provides the best hope of recovery by slowing, stopping and possibly reversing the effects of psychosis. Early warning signs include the following:
– Sự sa sút đáng lo ngại trong điểm số học tập hoặc hiệu suất làm việc. A worrisome drop in grades or job performance
– Khó tập trung hoặc suy nghĩ một cách rõ ràng. Trouble thinking clearly or concentrating
– Luôn nghi ngờ và khó dễ với người khác. Suspiciousness or uneasiness with others
– Không chăm sóc bản thân và giữ gìn vệ sinh cá nhân. A decline in self-care or personal hygiene
– Dành nhiều thời gian ở một mình hơn bình thường. Spending a lot more time alone than usual
– Hay có cảm xúc quá mạnh, thiếu phù hợp hoặc không cảm xúc. Strong, inappropriate emotions or having no feelings at all
Các dấu hiệu của loạn thần giai đoạn đầu. Signs of early or first-episode psychosis
Xác định chính xác thời điểm xuất hiện giai đoạn đầu của loạn thần có thể khá khó khăn nhưng những dấu hiệu và triệu chứng này bao gồm:
Determining exactly when the first episode of psychosis begins can be hard, but these signs and symptoms strongly indicate an episode of psychosis:
– Nghe, nhìn, nếm và tin vào những thứ mà người xung quanh không cảm nhận được. Hearing, seeing, tasting or believing things that others don’t
– Luôn có những suy nghĩ hoặc niềm tin bất thường, không thể gạt sang một bên được bất chấp những gì đông đảo mọi người khác đều tin. Persistent, unusual thoughts or beliefs that can’t be set aside regardless of what others believe
– Không cảm xúc hoặc có những cảm xúc quá mạnh và không phù hợp. Strong and inappropriate emotions or no emotions at all
– Co rụt khỏi gia đình và bạn bè. Withdrawing from family or friends
- Đột ngột bớt chăm sóc bản thân. A sudden decline in self-care
– Khó tập trung hoặc suy nghĩ một cách rõ ràng. Trouble thinking clearly or concentrating
Những dấu hiệu cảnh báo này thường thể hiện sức khỏe suy giảm của người bệnh và một bài đánh giá thể chất và thần kinh có thể giúp tìm ra vấn đề. Một chuyên gia sức khỏe tâm thần thực hiện đánh giá tâm lý có thể xác định liệu có sự liên hệ nào với một bệnh lý tâm thần nào không và thảo luận kế hoạch tiếp theo. Nếu loạn thần là một triệu chứng của một bệnh lý sức khỏe tâm thần thì hành động sớm sẽ giúp kiểm qoát được tình hình.
Such warning signs often point to a person’s deteriorating health, and a physical and neurological evaluation can help find the problem. A mental health professional performing a psychological evaluation can determine if a mental health condition is involved and discuss next steps. If the psychosis is a symptom of a mental health condition, early action helps to keep lives on track.
Loạn thần. Psychosis
Loạn thần bao gồm một loạt các triệu chứng nhưng phổ biến nhất là một trong hai nhóm lớn sau:
Psychosis includes a range of symptoms but typically involves one of these two major experiences:
- Ảo giác bao gồm nhìn, nghe hay cảm giác thấy những thứ không thật, như:
Hallucinations are seeing, hearing or feeling things that aren’t there, such as the following:
– Nghe thấy giọng nói (ảo thanh). Hearing voices (auditory hallucinations)
– Có cảm giác lạ hoặc không giải thích được. Strange sensations or unexplainable feelings
– Thấy đồ vật hoặc người thoắt ẩn thoắt hiện hoặc hình ảnh biến dạng méo mó. Seeing glimpses of objects or people that are not there or distortions
- Hoang tưởng là sự xuất hiện của những niềm tin mạnh mẽ không phù hợp với văn hóa nơi người đó đang sống, là những niềm tin khó trở thành hiện thực hoặc nghe vô lý với người khác, như:
Delusions are strong beliefs that are not consistent with the person’s culture, are unlikely to be true and may seem irrational to others, such as the following:
– Tin vào những thế lực ngoại lai đang điều khiển suy nghĩ, cảm xúc và hành vi. Believing external forces are controlling thoughts, feelings and behaviors
– Tin rằng những lời nói, sự kiện hay vật thể bình thường mang một ý nghĩa cá nhân hay ý nghĩ lớn lao nào đó. Believing that trivial remarks, events or objects have personal meaning or significance
– Nghĩ rằng mình có sức mạnh siêu nhiên, đang được giao một sức mệnh đặc biệt hoặc thậm chí nghĩ mình là Chúa trời. Thinking you have special powers, are on a special mission or even that you are God.
Nguyên nhân. Causes
Chúng ta vẫn đang tìm hiểu về cách thức và lý do xuất hiện loạn thần, nhưng một vài yếu tố có thể có liên quan góp phần vào sự hình thành này. Chúng ta đều biết thanh thiếu niên và người trẻ tuổi có nguy cơ mắc loạn thần cao vì sự tthay đổi hormone trong não bộ ở giai đoạn dậy thì.
We are still learning about how and why psychosis develops, but several factors are likely involved. We do know that teenagers and young adults are at increased risk of experiencing an episode of psychosis because of hormonal changes in their brain during puberty.
Một vài yếu tố có thể góp phần gây loạn thần. Several factors that can contribute to psychosis:
– Gen di truyền. Nhiều gen có thể góp phần vào sự phát triển loạn thần, nhưng chỉ vì một người có gen nguy cơ không có nghĩa là họ chắc chắn sẽ mắc loạn thần. Nhiều nghiên cứu vẫn đang được tiến hành để giúp ta hiểu rõ hơn loại gen nào sẽ đóng vai trò vào sự phát triển loạn thần.
Genetics. Many genes can contribute to the development of psychosis, but just because a person has a gene doesn’t mean they will experience psychosis. Ongoing studies will help us better understand which genes play a role in psychosis.
– Sang chấn. Một sự kiện gây sang chấn như cái chết, chiến tranh hoặc tấn công tình dục có thể châm ngòi cho sự xuất hiện của loạn thần. Dạng sang chấn – và độ tuổi của người bệnh – sẽ tác động quyết định liệu một sự kiện gây sang chấn có thể đưa đến loạn thần hay không.
Trauma. A traumatic event such as a death, war or sexual assault can trigger a psychotic episode. The type of trauma—and a person’s age—affects whether a traumatic event will result in psychosis.
– Sử dụng chất. Sử dụng cần sa, LSD (tem giấy, bùa lưỡi), chất kích thích dạng amphetamine và những chất ma túy khác có thể làm gia tăng nguy cơ mắc loạn thần ở những người vỗn đã dễ bị tổn thương trước loạn thần.
Substance use. The use of marijuana, LSD, amphetamines and other substances can increase the risk of psychosis in people who are already vulnerable.
– Bệnh lý hoặc chấn thương cơ thể. Chấn nương não, u não, đột quỵ, HIV và một số bệnh não bộ khác như Parkinson, Alzheimer và mất trí đôi lúc cũng có thể gây loạn thần.
Physical illness or injury. Traumatic brain injuries, brain tumors, strokes, HIV and some brain diseases such as Parkinson’s, Alzheimer’s and dementia can sometimes cause psychosis.
– Các bệnh lý tâm thần. Đôi khi loạn thần là một triệu chứng của một bệnh lý như tâm thần phân liệt, rối loạn phân liệt cảm xúc, rối loạn lưỡng cực hoặc trầm cảm.
Mental health conditions. Sometimes psychosis is a symptom of a condition like schizophrenia, schizoaffective disorder, bipolar disorder or depression.
Chẩn đoán. Diagnosis
Trong chẩn đoán xác định một bệnh lý, triệu chứng là thành tố cấu thành nên bệnh lý. Các nhà cung cấp dịch vụ y tế lấy thông tin từ hồ sơ và tiền sử bệnh của gia đình, cùng với một bải kiểm tra sức khỏe để chẩn đoán xem ai đó có bị loạn thần hay không. Nếu loài trừ các căn bệnh như u não, nhiễm trùng hoặc động kinh, thì nguyên do ở đây có thể là một bệnh lý tâm thần.
A diagnosis identifies an illness; symptoms are components of an illness. Health care providers draw on information from medical and family history and a physical examination to diagnose someone. If causes such as a brain tumor, infection or epilepsy are ruled out, a mental illness might be the reason.
Nếu nguyên nhân có liên quan đến một bệnh lý tâm thần, thì chẩn đoán và điều trị sớm sẽ mang đến khả năng phục hồi cao nhất. Nghiên cứu chỉ ra rằng càng tiếp nhận điều trị càng sớm thì chất lượng cuộc sống về lâu dài của người bệnh sẽ càng được cải thiện.
If the cause is related to a mental health condition, early diagnosis and treatment provide the best hope of recovery. Research shows that the earlier people experiencing psychosis receive treatment, the better their long-term quality of life.
Điều trị. Treatment
Điều trị sớm hoặc điều trị ngày từ giai đoạn đầu. Early or first-episode psychosis.
Điều trị sớm loạn thần, đặc biệt là trong những giai đoạn đầu tiên, sẽ mang đến kết quả tốt nhất. Early treatment of psychosis, especially during the first episode, leads to the best outcomes.
Nghiên cứu đã chỉ ra thành công đáng kể sử dụng phương pháp điều trị có tên gọi Chăm sóc Tích hợp Chuyên Biệt (CSC)0. CSC bao gồm một nhóm chuyên gia y tế và những người có chuyên môn làm việc với khách hàng nhằm xây dựng một kế hoạch điều trị cá nhân dựa trên những mục tiêu sống đồng thời gắn kết các thành viên trong gia đình càng nhiều càng tốt vào chương trình điều trị.
Research has shown significant success using a treatment approach called Coordinated Specialty Care (CSC). CSC uses a team of health professionals and specialists who work with a person to create a personal treatment plan based on life goals while involving family members as much as possible.
CSC có các cấu phần chủ chốt sau: CSC has the following key components:
– Quản lý trường hợp. Case management
– Giáo dục và hỗ trợ gia đình. Family support and education
– Tâm lý trị liệu. Psychotherapy
– Quản lý sử dụng thuốc điều trị. Medication management
– Hỗ trợ giáo dục và việc làm. Supported education and employment
– Hỗ trợ đồng đẳng. Peer support
Điều trị loạn thần. Psychosis treatment
Điều trị loạn thần truyền thống bao gồm tâm lý trị liệu và điều trị bằng thuốc. Một vài dạng trị liệu đã thành công giúp người bệnh học cách quản lý bệnh tình của mình. Ngoài ra, thuốc điều trị cũng tạp trung làm giảm các triệu chứng.
Traditional treatment for psychosis involves psychotherapy and medication. Several types of therapy have successfully helped individuals learn to manage their condition. In addition, medication targets symptoms and helps reduce their impact.
Nguồn: sentayho.com.vn/Learn-More/Mental-Health-Conditions/Early-Psychosis-and-Psychosis
Như Trang
