Ai trong chúng ta cũng biết, con người dù ở thời đại nào cũng đều phải sinh sống trong một xã hội nhất định, vậy xã hội là gì?. Đáp án của câu hỏi này liên quan mật thiết với đáp án của câu hỏi “tự nhiên là gì?”.
1. Tự nhiên là thân thể vô cơ của xã hội, của con người
Tự nhiên, theo nghĩa rộng, là toàn bộ thế giới vật chất tồn tại khách quan.
Với nghĩa này thì con người và xã hội loài người là một bộ phận, hơn nữa là bộ phận đặc thù của tự nhiên.
Xét về mặt tiến hóa, con người có nguồn gốc từ loài vượn cổ. Tức là, con người có nguồn gốc từ tự nhiên, là con đẻ từ tự nhiên, là sản phẩm cao nhất của quá trình tiến hóa của thế giới vật chất. Trong đó, bộ óc con người là sản phẩm cao nhất của vật chất.
Con người vừa là hiện thân, vừa là hạt nhân của sự thống nhất biện chứng giữa xã hội và tự nhiên. Sự thống nhất đó biểu hiện trong bản tính của con người. Cho nên Arixtốt đã nói: Con người, nếu không phải là một động vật chính trị thì dẫu sao cũng là một động vật xã hội.
Sự tồn tại của bản tính tự nhiên trong con người là một tất yếu khách quan, bởi vì con người có nguồn gốc phát sinh từ động vật, thống nhất chặt chẽ với tổ tiên động vật về cơ sở phân tử của tính di truyền và cơ sở tổ chức tế bào.
Để tồn tại và phát triển, con người cũng có đầy đủ những nhu cầu thiết yếu như bất kỳ một động vật cao cấp nào khác và đồng thời cũng phải thuân thủ nghiêm ngặt những quy luật như: đồng hóa và dị hóa, di truyền và biến dị, thích nghi, sinh lão bệnh tử…
Sự tồn tại bản tính tự nhiên của con người đã khẳng định: Con người là một động vật cao cấp nhất, là sản phẩm cao nhất của quá trình tiến hóa tự nhiên.
Con người sống trong môi trường tự nhiên như một sinh vật. Chính tự nhiên là tiền đề cho sự tồn tạ và phát triển của con người. Như C. Mác đã khẳng định: Giới tự nhiên là thân thể vô cơ của con người.
Song, con người chỉ có thể trở thành Con Người Thông Minh (tên khoa học là Homo sapiens) khi nó được sống trong môi trường xã hội, trong mối quan hệ qua lại giữa người với người, trong môi trường mà các yếu tố xã hội giữ vai trò quyết định.
Về ý này, C. Mác đã khái quát thành mệnh đề nổi tiếng: “Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa những mối quan hệ xã hội”.
Mang trong mình bản tính tự nhiên và bản chất xã hội nên con người là hiện thân của sự thống nhất giữa xã hội và tự nhiên. Hơn nữa, bằng quá trình lao động sản xuất xã hội – một phương thức trao đổi chất đặc thù giữa xã hội và tự nhiên – con người trở thành khâu gắn bó tự nhiên và xã hội.
Như vậy, chính con người đã hợp nhất tự nhiên và xã hội thành một môi trường duy nhất, trong đó con người sống, vận động và thể hiện mình.
2. Xã hội là gì?
Trước hiết, cần khẳng định xã hội là hình thái vận động cao nhất của vật chất.
Hình thái vận động này lấy mối quan hệ của con người và sự tác động lẫn nhau giữa người với người làm nền tảng.
Như C. Mác đã khẳng định: “Xã hội không phải gồm các cá nhân, mà xã hội biểu hiện tổng số những mối liên hệ và những quan hệ của các cá nhân đối với nhau”.
Con người là sản phẩm cao nhất của tự nhiên, bằng hoạt động của mình, con người đã làm nên lịch sử, tạo ra xã hội. Do đó, xã hội không thể là cái gì khác, mà chính là một bộ phận đặc biệt, được tách ra một cách hợp quy luật của tự nhiên, là hình thức tổ chức vật chất cao nhất của vật chất trong quá trình tiến hóa liên tục, lâu dài và phức tạp của tự nhiên.
Như vậy, xã hội là một bộ phận đặc biệt của tự nhiên. Song, đồng thời với quá trình tiến hóa liên tục của tự nhiên, xã hội cũng có một quá trình phát triển lịch sử của mình, thể hiện bằng sự vận động, biến đổi và phát triển không ngừng trong cơ cấu xã hội.
Ở mỗi giai đoạn lịch sử cụ thể, có một dạng cơ cấu xã hội cơ bản đặc thù được gọi là hình thái kinh tế – xã hội, được coi như những nấc thang của sự phát triển xã hội.
Nền tảng chung của cá cơ cấu xã hội cụ thể này là những mối quan hệ sản xuất vật chất, những mối quan hệ kinh tế giữa người với người, trên đó sẽ hình thành nên một thượng tầng kiến trúc phù hợp.
Các mối liên hệ và quan hệ hình thành trong quá trình lao động sản xuất là cơ sở của tất cả những quan hệ xã hội khác, kể cả những quan hệ về tư tưởng, chính trị giữa người với người trong xã hội có giai cấp.
C. Mác viết: “Tổng hợp lại thì những quan hệ sản xuất hợp thành cái mà người ta gọi là những quan hệ xã hội, là xã hội, và hơn nữa hợp thành một xã hội ở vào một giai đoạn phát triển lịch sử nhất định, một xã hội có tính chất độc đáo riêng biệt”.
Xã hội cổ đại, xã hội phong kiến, xã hội tư sản đều là những tổng thể quan hệ sản xuất như vậy. Mỗi tổng thể đó đồng thời lại đại biểu cho một giai đoạn phát triển đặc thù trong lịch sử nhân loại, nghĩa là mỗi một giai đoạn phát triển đặc thù của lịch sử nhân loại, hay mỗi xã hội, đều được đặc trưng bởi một tổng thể quan hệ sản xuất.
Song, quan hệ sản xuất chỉ là cái biểu hiện bên ngoài, là hình thức xã hội của một phương thức sản xuất nhất định, còn cái quyết định nội dung của nó lại là lực lượng sản xuất.
Lực lượng sản xuất biểu hiện mối quan hệ giữa con người với tự nhiên.
Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất biểu hiện trình độ chinh phục tự nhiên của con người, là thước đo năng lực thực tiễn của con người trong quá trình cải biến tự nhiên nhằm đảm bảo sự sinh tồn, phát triển của con người và xã hội.
Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất hợp thành phương thức sản xuất. Trong phương thức sản xuất, lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất có mối quan hệ biện chứng. Chúng luôn quy định và ước chế lẫn nhau, trong đó lực lượng sản xuất giữ vai trò quyết định.
Mối quan hệ giữa con người và tự nhiên (lực lượng sản xuất) được hình thành một cách khách quan và tất yếu, do con người phải thỏa mãn các nhu cầu có tính chất người của bản thân con người. Lực lượng sản xuất mang tính khách quan và tất yếu, nên hình thức biểu hiện của nó – quan hệ sản xuất nói riêng và quan hệ xã hội nói chung – cũng phải mang tính khách quan và tất yếu.
Do đó, xã hội với tư cách là sản phẩm của sự tác động lẫn nhau giữa người và người cũng được hình thành một cách khách quan và tất yếu.
Sự vận động, biến đổi và phát triển của xã hội phải tuân theo những quy luật nội tại vốn có của nó, trước tiên là quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất vào trình độ phát triển nhất định của lực lượng sản xuất.
Từ đó, có thể khẳng định, con người không thể tùy tiện lựa chọn cho mình một hình thức xã hội nay hay một hình thức xã hội khác.
Về tính khách quan của sự hình thành một xã hội nhất định nào đó, C. Mác đã viết: “Liệu con người có được tự do trong việc lựa chọn hình thức xã hội này hay hình thức xã hội khác hay không? Tuyệt đối là không? Tuyệt đối là không.
8910X.com
Xin mời các bạn đưa ra một vài bình luận để bài viết “Xã hội là gì…?” có thể hoàn thiện hơn.
Nếu còn điều gì chưa rõ, bạn hãy để lại câu hỏi ở phần comment để mình có thể giải đáp khi thời gian cho phép nhé!
Bài liên quan:
- https://voer.edu.vn/c/tu-nhien-va-xa-hoi.
- http://baodongkhoi.vn/xa-hoi
