Dung môi là một chất lỏng, rắn, hoặc khí dùng để hòa tan một chất tan rắn, lỏng, hoặc khí khác, tạo thành một thể đồng nhất. Với mỗi chất khác nhau có thể hòa tan trong một thể tích dung môi nhất định ở một nhiệt độ quy định.
Dung môi có thể được chia thành hai loại: phân cực và không phân cực. Các hằng số điện môi của dung môi phản ánh sơ bộ tính phân cực của dung môi. Tính phân cực mạnh của nước được lấy làm chuẩn, ở 20 °C, hằng số điện môi là 80,10. Các dung môi có hằng số điện môi nhỏ hơn 15 thường được coi là không phân cực. Về mặt kỹ thuật, hằng số điện môi phản ánh khả năng làm giảm cường độ trường điện của điện trường xung quanh một hạt tích điện nằm trong đó. Sự giảm đi này sau đó được so sánh với cường độ trường điện của các hạt tích điện trong chân không. Theo cách hiểu thông thường, hằng số điện môi của một dung môi có thể được hiểu là khả năng làm giảm sự tích điện nội bộ của chất tan.
- Dung môi không phân cực là dung môi mà các phân tử cấu thánh nó không có sự phân cực ở hai đầu phân tử. Dung môi không phân cực thì có nhiều ví dụ như: benzen, dầu hoả, xăng, axeton…
- Dung môi phân cực là dung môi có thành phần là các phân tử phân cực, như nước chẳng hạn. Phân tử nước có hai đầu phân cực, một đầu mang điện dương là đầu chứa H+ còn đầu còn lại là đầu âm có chứa nhóm OH-. Dung môi phân cực thường dùng để hòa tan các chất vô cơ có khả năng điện ly. Các dung môi có hằng số điện môi tĩnh tương đối lớn hơn 15 có thể được chia thành protic và aprotic. Dung môi protic hòa tan anion (các chất tan mang điện tích âm) rất mạnh nhờ liên kết hydro. Nước là một dung môi protic. Các dung môi aprotic như acetone hoặc dichloromethane có xu hướng mang moment lưỡng cực lớn (tách một phần điện tích dương và một phần điện tích âm trong cùng một phân tử) và hòa tan các dạng mang điện tích dương thông qua lưỡng cực âm. Trong các phản ứng hóa học, việc sử dụng các dung môi protic phân cực sẽ tạo điều kiện cho cơ chế phản ứng SN1, trong khi các dung môi aprotic phân cực sẽ tạo điều kiện cho cơ chế phản ứng SN2.
- Dung môi hữu cơ là loại dung môi chứa nguyên tố cacbon hữu cơ (Cacbon trong cấu trúc các chất hữu cơ) được sử dụng chủ yếu trong công tác làm sạch khô (ví dụ như tetrachlorethylene), chất pha loãng sơn (ví dụ như toluene, nhựa thông), chất tẩy sơn đánh bóng móng tay và các dung môi tẩy keo (acetone, methyl acetate, ethyl acetate), trong tẩy tại chỗ (ví dụ như hexane, petrol ether), trong chất tẩy rửa (citrus terpenes), trong nước hoa (ethanol), và trong tổng hợp hóa học.…. Đặc trưng chung của dung môi hữu cơ là tính dễ bay hơi, nên có nhiều khả năng gây tác động có hại đến con người qua đường hô hấp. Một số chất dung môi hữu cơ phổ biến có tác động ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ con người gồm các chất VOCs, Benzen, Toluen.
Một số dung môi thông dụng và mục đích sử dụng của chúng:
1. DUNG MÔI ACETONE (C3H6O)
Định nghĩa:
Acetone là chất lỏng trong suốt, không màu, bay hơi nhanh, có mùi ngọt gắt. Nó có nhiệt độ sôi thấp, tốc độ bay hơi cao và khả năng hòa tan cao. Acetone tan hoàn toàn trong nước, các dung môi hydrocarbon mạch thẳng, mạch vòng và hầu hết các dung môi hữu cơ. Nó cũng hòa tan tốt nhiều dầu mỡ động vật và thực vật, hầu hết các loại nhựa tổng hợp, tự nhiên và các chất tổng hợp.
Ứng dụng:
- Sản xuất sơn và nhựa resin, dung môi tẩy rửa
- Được dùng làm chất khử nước trong sản xuất thuốc
- Dung môi tẩy rửa và khử nước cho các thành phần điện tử
- Trong công nghiệp mỹ phẩm, sơn và nước rửa sơn móng tay.
- Dùng để Nén khí Acetylene
2. DUNG MÔI TOLUEN (C7H8)
Định nghĩa:
Toluene là một chất lỏng khúc xạ, trong suốt, không màu, độ bay hơi cao, có mùi thơm nhẹ, không tan trong cồn, ether, acetone và hầu hết các dung môi hữu cơ khác, tan ít trong nước.
Ứng dụng:
- Toluene được dùng rộng rãi trong cả sơn xe hơi và sơn đồ đạc trong nhà, sơn quét, và sơn tàu biển.
- Toluene cũng được dùng làm chất pha loãng và là một thành phần trong sản phẩm tẩy rửa.
- Bởi vì Toluene có khả năng hoà tan mạnh nên nó được dùng trong sản xuất keo dán và các sản phẩm cùng loại, dùng trong keo dán cao su…
- Phụ gia cho nhiên liệu: Toluene được dùng làm chất cải thiện chỉ số octane của xăng dầu, và làm chất mang phụ gia cho nhiên liệu.
- Sản xuất thuốc nhuộm, phụ gia nước hoa
3. DUNG MÔI ISOBUTANOL (C4H10O)
Định nghĩa:
Isobutanol là hợp chất hữu cơ có công thức (CH3)2CHCH2OH, là chất lỏng không màu, dễ cháy, có mùi đặc trưng chủ yếu dùng làm dung môi. Các đồng phân của nó gồm n-butanol, 2-tutanol, và tert-butanol. Tất cả các chất này đều có một vai trò quan trọng trong công nghiệp.
Ứng dụng:
- Làm nguyên liệu sản xuất isobutyl acetate – một chất được dùng làm dung môi pha sơn, và là hương liệu trong công nghiệp thực phẩm.
- Là tiền chất của các isobutyl ester như chất hóa dẻo Diisobutyl Phthalate (DIBP).
- Dung môi pha sơn, chất tẩy sơn
- Thành phần trong mực in
- Phụ gia cho sơn, giảm độ nhớt, cải thiện tính chảy
- Phụ gia trong xăng, làm giảm sự đóng băng cho bộ chế hòa khí.
- Phụ gia đánh bóng ô tô và tẩy rửa sơn ô tô
- Chất ly trích trong sản xuất các hợp chất hữu cơ.
4. DUNG MÔI METHANOL (CH3OH)
Định nghĩa:
Methanol còn gọi là methyl alcohol, alcohol gỗ, naphtha gỗ hay rượu gỗ, là một hợp chất hóa học với công thức phân tử CH3OH, dễ dàng hòa hợp với nước, rượu, các dung môi khác. Đây là loại rượu đơn giản nhất, nhẹ dễ bay hơi, không màu, dễ cháy, có mùi gần giống như rượu trắng (rượu đế) nhưng hơi ngọt hơn. Ở nhiệt độ phòng, nó là một chất lỏng phân cực, và được sử dụng như một chất chống đông, dung môi, nhiên liệu, và như một chất làm biến tính cho ethanol. Nó cũng được sử dụng để sản xuất diesel sinh học thông qua phản ứng trao đổi este.
Ứng dụng:
- Sản xuất sơn và nhựa: Dùng methanol trong sản xuất nhựa Urea-formaldehyd và nhựa phenol-formadehyd. Những chất này là nguyên liệu cho ngành công nghiệp carton thô.
- Công nghiệp cao su: Methanol được dùng rộng rãi làm dung môi cho cao su trong sản xuất các sản phẩm khác nhau.
- Ngoài ra Methanol được dùng trong: Mực in, Keo dán, Chất chống đông….
5. DUNG MÔI CỒN ETHANOL (C2H6O hoặc C2H5OH )
Định nghĩa:
Cồn công nghiệp etanol là chất lỏng không màu,trong suốt, có mùi thơm đặc trưng và dễ chịu, tan vô hạn trong nước. Cồn công nghiệp rất dễ cháy,khi cháy không có khói,và ngọn lửa có màu xanh da trời. Cồn công nghiệp được sản xuất bằng cách lên men các sản phẩm nông nghiệp (sắn,ngô..) và rỉ đường.
Ứng dụng:
- Dùng trong tẩy rửa vệ sinh công nghiệp
- Làm dung môi hòa tan hóa chất khác
*Chú ý An toàn:
– Cồn công nghiệp là chất rất dễ cháy nên phải được lưu giữ trong điều kiện thoáng đãng và mát mẻ
– Phải dùng dụng cụ bảo hộ cần thiết khi tiếp xúc nhiều với methanol – Cồn công nghiệp như: khẩu trang, găng tay…
– Tuyệt đối khi có sự cố cháy không được dùng nước dập tắt đám cháy vì methanol – Cồn công nghiệp nhẹ hơn nước, chỉ được dùng bọt CO2, cát để chữa cháy.
– Khi bị dính Ethanol – Cồn công nghiệp vào bộ phận hở trên cơ thể như mắt thì phải đi rửa ngay và đến cơ sở y tế gần nhất.
6. DUNG MÔI IPA – ISOPROPYL ALCOHOL ((CH3)2CHOH)
Định nghĩa:
Isopropyl alcohol (IPA) còn có tên gọi khác là ISOPROPANOL, ISOPROPYL ALCOHOL, ISOPROPANOL, là một loại cồn có độ bay hơi vừa cao phải so với độ bay hơi của ethyl alcohol. Nó tan trong nước và nhiều dung môi hữu cơ, có mùi ngọt.
Ứng dụng:
- Vì IPA có tốc độ bay hơi vừa phải nên nó tạo khả năng kháng đục tốt cho sơn nitrocellulose. Hơn nữa, nó thường được dùng để thay thế cho ethanol trong vài loại sơn nhất định mà không làm thay đổi độ nhớt của sơn. IPA có khả năng hoà tan tốt nhiều loại nhựa, khi chỉ thêm lượng nhỏ IPA sẽ làm tăng đáng kể khả năng hoà tan nitrocellulose nên là một dung môi công nghiệp phổ biến
- Chất tẩy rửa: Hỗn hợp 35% đến 50% Isopropyl alcohol với nước là chất rửa kiếng rất hiệu quả. IPA cũng được dùng trong xà phòng nước, kết hợp với hydrocacbon chlo hoá làm chất tẩy.
- Chất chống đông: IPA là một chất thích hợp đựơc đưa vào đường truyền khí và xăng để ngăn chặn đông đá vào mùa đông ( ở những xứ lạnh), IPA cũng là chất làm lạnh có ích trong hệ thống điều hoà khí và đông lạnh.
- Được sự dụng trong ngành mỹ phẩm
7. DUNG MÔI BUTYL ACETATE
Định nghĩa:
Dung môi Butyl Acetate là một dung môi hữu cơ sử dụng phổ biến trong ngành công nghiệp sản xuất sơn, mực in và là thành phần chính trong dung môi pha sẵn xăng Nhật (Xăng thơm) được ưa chuộng để pha sơn. Butyl Acetate có công thức cấu tạo là CH3COOCH2CH2CH2CH3. Tên gọi bình dân thông dụng tại thị trường Việt Nam là dầu chuối công nghiệp bởi nó có hương thơm của chuối. chất lỏng, trong suốt, không màu, ổn định trong điều kiện bình thường, khả năng bay hơi vừa phải, tan yếu trong nước, dễ bắt lửa
Ứng dụng:
Có thể nói, ngành sơn không thể không sử dụng dung môi sec-Butyl Acetate. Nó có khả năng hoà tan nitrat cellulose, nhựa, polymer, dầu và chất béo một cách ưu việt.
Trong năm gần đây, các yếu tố môi trường càng ngày càng được thế giới quan tâm. Chính vì vậy, trong các ngành công nghiệp hóa chất có xu hướng là cắt giảm và hạn chế sử dụng các dung môi phổ biến từ trước đến nay như toluene, xylene, và ketone vì nó mang độc tính cao và có khả năng ảnh hưởng đến môi trường. Và người ta đã chọn butyl acetate như một sự thay thế hoàn hảo với các đặc tính ưu việt, lại rất lý tưởng để giảm chi phí vì giá thành thấp và đặc biệt nhất là ít độc tính trong quá trình sử dụng đang được quan tâm và sẽ là sự chọn lựa tốt trong nhiều kết hợp
- Độ bay hơi của dung môi Butyl Acetate rất thuận lợi cho các ứng dụng chống đục sơn và hiệu ứng da cam cho màng sơn và làm khô… Vì thế nó tạo ra màng sơn có độ phủ đều, kín và độ bóng tốt.
- Sec-Butyl Acetate được chọn để thay thế cho n-butyl acetate khi cần sự gắn kết và bay hơi nhanh trong mực in
- Ngoài ra Butyl Axetat còn được kết hợp với N-butanol để làm tăng khả năng chống đục cho các hợp chất khác, tăng khả năng hoà tan trong nhiều trường hợp, và giảm độ nhớt của dung dịch.
- Ngành công nghiệp dược phẩm cũng thường sử dụng butyl Acetate trong việc sản xuất penicillin. Do butyl Acetate có đặc tính là duy trì khả năng thẩm thấu rất tốt, nên nó trở thành thành phần để hỗ trợ cho sự hấp thụ thuốc.
- Butyl Acetate được ứng dung trong việc tạo môi trường trong một vài phản ứng tổng hợp các chất như keo ethylene N-diallyl và trialkylamine oxit.
- Được sử dụng làm chất chiết xuất như chiết xuất propanol, acid acrylic… hoặc làm chất chưng cất.
- Trong bào chế dược phẩm Butyl Acetate cũng được sử dụng làm chất ly trích.
- Được sử dụng như một thành phần của các chất tẩy rửa bề mặt của kim loại. Ngoài ra Butyl Acetate là thành phần của chất tẩy rửa, hương liệu do các tính chất: hấp thụ nước thấp, khả năng chóng lại sự thủy phân, và khả năng hoà tan tốt.
Đặc biệt lưu ý không được sử dụng dung môi Butyl Axetat vào sơn có nhóm OH tự do như ví dụ như sơn urethane sẽ ảnh hưởng đến chất lượng. Chính vì vậy cần tìm hiểu kỹ thông tin thành phần sơn trước khi sử dụng.
8. DUNG MÔI CYCLOHEXANONE – DẦU ÔNG GIÀ
Định nghĩa:
Dung môi Cyclohexanone hay gọi là dầu ông già tại thị trường miền nam, hay Xiclo ở Miền Bắc . Dầu ông già tinh khiết ở dạng lỏng không màu, trong suốt, có độ sôi cao, có mùi ketone đặc trưng. Nó không tan trong nước. Ngoài ra dầu ông già còn có thể có màu vàng. Dung môi Cyclohaxanone là một dung môi có khả năng bay hơi vừa phải, có thể hoà tan tốt nhiều chất hữu cơ
Ứng dụng:
- Trong công nghiệp keo dán ống nước PVC, Cyclohexanone là chất phụ gia trong keo dán PVC để điều hoà tốc độ bay hơi
- Sản xuất mực in PVC nó được ưa chuộng để làm mực in pvc giá thành rẻ, có khả năng bám dính tốt trên simili mà khó có loại mực in nào so sánh được.
- Trong công nghiệp thuộc da :dùng làm chất tẩy trắng và là phụ gia làm tăng độ bám dính của lớp sơn màu trên da, sản xuất keo giả da như các sản phẩm áo mưa, áo khoác, giỏ xách..
- Dung môi Cyclohexanone dùnglàm chất tẩy dùng cùng với thuốc tím và axit oxalic để tẩy bản lụa.Nếu là khung in mực thì dầu ông già cũng có thể vệ sinh khung lụa sau khi in. Ngoài ra nó là một chất tẩy sơn khá hiệu quả.
- Nguyên liệu để tổng hợp các loại nhựa khác như các loại amine, chất nhũ hoá, antihistamine và chất xúc tác trong tổng hợp nhựa polyester
- Trong công nghiệp hóa chất : dung môi Cyclohexanone dùng sản xuất thuốc trừ sâu và diệt nấm , nguyên liệu để sản xuất thuốc diệt cỏ và là nguyên liệu để tổng hợp chất hữu cơ đặc biệt trong sản xuất acid adipic, acprolactam và nylon6
- Dung môi Cyclohexanone là một phụ gia quan trọng trong sơn phủ bề mặt : giúp chống ẩm, chống đục cho lacquer nitrate cellulose, và làm tăng độ chảy cho lacquer cellulose acetate
- Trong ngành dệt may, Cyclohexanone dùng làm phụ gia trong dung dịch ngâm kiềm và aluminium soap để ngâm sợi
- Trong ngành công nghiệp sản xuất bao bì là đồng dung môi cho cellulose nitrate trong sơn phủ cellophane
10. DUNG MÔI XYLENE
Định nghĩa:
Dung môi Xylene là một trong các loại hóa chất có đóng góp cực kỳ quan trọng trong ngành công nghiệp in ấn, sơn dầu, cao su và da thuộc. Công thức của Xylen là C8H10. Xylene bao gồm 3 đồng phân của dimethylbenzene. Các đồng phân được phân biệt bởi các vị trí thế o- (ortho-), m- (meta-), p- (para-) của 2 nhóm methyl gắn vào nhân benzene.
Dung môi Xylen tồn tại ở dạng lỏng không có màu, trong suốt, mùi khá dễ chịu. khản năng bay hơi của Dung môi Xylen ở mức trung bình. Hơi xylen nặng hơn không khí và rất nguy hiểm bởi ngay cả trong điều kiện bình thường nó cũng có khả năng bắt cháy.
Ứng dụng:
- Ứng dụng phổ biến nhất đương nhiên là làm dung môi cực kỳ quan trọng trong ngành công nghiệp in ấn, sản xuất sơn dầu, mực in, cao su và da thuộc, làm thành phần trong vecni … đặc biệt là dung môi thay thế cho toluene nếu yêu cần độ khô chậm của sản phẩm.
- Dung môi công nghiệp Xylen tham gia vào sản xuất các loại chất tẩy rửa , hóa chất tẩy rửa đặc dụng cho kim loại, vật liệu bán dẫn
- Các ngành công nghiệp khác có sử dụng Xylene cho một phạm vi toàn bộ quá trình là các ngành công nghiệp sợi tổng hợp, polyme, nhựa tự nhiên và nhựa tổng hợp….
- Ngoài ra nó còn được sử dụng cho các loại vải sơn và giấy, thuốc trừ sâu, chất béo, parafin…
- Ứng dụng khác cũng khá phổ biến là dùng để tổng hợp các chất hóa học như acid terephthalic và dimethyl terephthalate, cả 2 monomer này được sử dụng trong sản xuất chai nhựa polyethylene terephthalate (PET) và vải polyester. o-Xylene là tiền chất quan trọng của phthalic anhydride. Nó còn là tiền chất để điều chế nhiều chất khác thông qua phản ứng chlor hóa của cả 2 nhóm methyl sẽ cho ra xylene dichloride tương ứng
Hiện nay trên thị trường, Công ty Cổ Phần Thương Mại Hà Phan là một trong những công ty chuyên phân phối các mặt hàng về hóa chất và thiết bị uy tín nhất tại Tp.Hồ Chí Minh. Khi đến với Hà Phan, khách hàng không phải băn khoăn về giá và chất lượng sản phẩm cũng như chất lượng dịch vụ. Với nhiều năm kinh nghiệm, chúng tôi tự tin sẽ luôn đồng hành cùng với sự thành công và phát triển của Quý khách hàng.
