Kinh tế tri thức là định hướng phát triển của nền kinh tế Việt Nam nói riêng và kinh tế thế giới nói chung. Hãy cùng sentayho.com.vn tìm hiểu kinh tế tri thức là gì và vai trò cụ thể trong bài viết sau đây nhé!
Kinh tế tri thức là gì?
Kinh tế tri thức là loại hình kinh tế dựa trên tri thức, khoa học là chính, phản ánh sự phát triển ở trình độ cao của lực lượng sản xuất. Trong mô hình này, tri thức trở thành nhân tố sản xuất quan trọng nhất, đóng góp chính vào sự phát triển của xã hội.
Đây là xu hướng của nền kinh tế hiện đại, trong đó tri thức, chất xám phát huy tối đa khả năng sinh lợi và mang lại hiệu quả lớn trong các ngành như: nông-lâm-ngư nghiệp, công nghiệp, dịch vụ.
Đặc trưng của nền kinh tế tri thức
- Tri thức trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, là nguồn vốn cơ bản có vai trò quyết định của sản xuất
Nếu trong nền văn minh nông nghiệp, sức mạnh cơ bắp là nguồn vốn sản xuất; trong nền văn minh công nghiệp, tiền bạc đóng vai trò thống trị thì trong nền văn minh trí tuệ, tri thức là nguồn vốn cơ bản và động lực thúc đẩy quá trình sản xuất.
Nói một cách đơn giản thì ai có được nhiều tri thức, người đó nắm quyền chủ động trong sản xuất và thu được nhiều lợi nhuận. Theo Alvin Toffler, tri thức có thể thay thế vật chất, giao thông vận tải, nguồn năng lượng và tiết kiệm thời gian. Tri thức là nguồn tài nguyên vô hạn và cuối cùng của công nghệ, là yếu tố then chốt của sự tăng trưởng kinh tế.
Ví dụ về kinh tế tri thức: sự cải tiến liên tục của các chương trình phần mềm máy tính, hệ thống mạng kết nối như hệ thống điều hành taxi của Grab, Uber, mạng xã hội Facebook, Google, Youtube…
Ưu thế của tri thức là không bị hao mòn, mất đi mà còn được tăng lên trong quá trình sử dụng. Các sản phẩm, dịch vụ có hàm lượng tri thức càng cao thì càng quý giá.
- Sản xuất công nghệ là hình thức sản xuất quan trọng nhất, tiêu biểu nhất
Kinh tế tri thức là nền tảng của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đang diễn ra chủ yếu tại các quốc gia phát triển như G20. Đây là cuộc cách mạng số với các công nghệ tiên tiến như: Internet vạn vật (IoT), điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR), tương tác thực tế ảo (AR), phân tích dữ liệu lớn (SMAC)… để chuyển hóa thế giới thực thành thế giới số.
Trong nền kinh tế tri thức, không còn ranh giới giữa khoa học và sản xuất, giữa phòng thí nghiệm và nhà xưởng, con người vừa nghiên cứu vừa sản xuất gọi là công nhân tri thức.
Thông qua định nghĩa kinh tế tri thức là gì, chúng ta có thể cho ví dụ cụ thể về các doanh nghiệp như: Microsoft, Netscape, Yahoo, Dell, Cisco. Họ không ngừng đầu tư cho nghiên cứu phát triển (R&D) để tìm kiếm phương pháp, giá trị mới, ưu việt hơn.
Sự phát triển nở rộ của các doanh nghiệp công nghệ đã kéo theo sự hình thành của các khu công nghệ cao (High-Tech Park), Thung lũng Silicon (Silicon Valley). Ở đây tập trung các trường đại học nổi tiếng như: Đại học Stanford, Đại học San Jose, Đại học Santa Clara và các tập đoàn công nghệ lớn như: Facebook, Google, eBay, Apple Computer, Intel, Cisco Systems…
Sự xuất hiện của “Bitcoin” (tiền ảo) và “Blockchain” (chuỗi khối liên kết) trong thập kỷ đầu của thế kỷ XXI đã thúc đẩy quá trình phát triển của kinh tế tri thức. Từ đó, giúp hạn chế rủi ro trong thay đổi dữ liệu và tình trạng “Double spending” (chi tiêu gian lận – hai lần), nâng cao tính bảo mật của thông tin và giao dịch trực tuyến.
- Lao động tri thức chiếm tỷ trọng cao trong sản xuất
Trong nền kinh tế tri thức, cơ cấu sản xuất phụ thuộc vào việc ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ cao. Do đó, việc làm trong sản xuất và phân phối hàng hóa đang có xu hướng chuyển dịch thành công việc văn phòng. Số lượng công nhân, nông dân sẽ giảm đi nhiều, thay vào đó là sự gia tăng của nhân viên văn phòng, công nhân tri thức.
Học tập trở thành nhu cầu tất yếu đối với mọi người trong xã hội, góp phần tăng tính cạnh tranh trong thị trường lao động và con người phải luôn học hỏi nếu không muốn bị thất nghiệp.
Đầu tư cho giáo dục trở thành nhu cầu bức thiết để xây dựng xã hội học tập. Tuy nhiên, kết quả đầu tư có thể bị “mất trắng” do quá trình “lão hóa tri thức” quá nhanh, một số tri thức biến thành vô giá trị đối với quy trình sản xuất mới. Hoặc tình trạng “chảy máu chất xám” sang quốc gia, doanh nghiệp khác do chiến lược “săn đầu người”.
- Kinh tế tri thức là hệ quả tất yếu của toàn cầu hóa
Kinh tế tri thức và toàn cầu hóa hỗ trợ, thúc đẩy lẫn nhau, đưa thế giới trở thành ngôi nhà chung của con người.
Sự phát triển của công nghệ kéo theo sự hình thành của các công ty ảo, môi trường làm việc từ xa, công ty đa quốc gia, hàng hóa không phải của một công ty, quốc gia mà mang tính quốc tế.
Mạng lưới thanh toán trực tuyến, chuyển phát nhanh toàn cầu giúp sản phẩm có mặt ở khắp nơi trên thế giới, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng, tiết kiệm thời gian.
Cơ hội và thách thức trong nền kinh tế tri thức là gì?
Kinh tế tri thức là hình thái phát triển cao của lịch sử loài người, phản ánh sự tiến bộ về mọi mặt như: khoa học – công nghệ, quản lý kinh tế, bảo vệ môi trường, tổ chức tri thức.
Ưu thế của nền kinh tế tri thức
- Sản xuất sạch, sử dụng ít nguyên liệu và năng lượng, không gây ô nhiễm môi trường, phát triển bền vững
- Sản xuất theo nhu cầu, cân bằng cán cân cung – cầu, ít hàng hóa tồn kho
- Yêu cầu phải tạo ra cái mới liên tục chứ không phải từ cái cũ lớn dần lên
- Tài sản làm ra chủ yếu dựa vào cái chưa biết, vì vậy cần thúc đẩy quá trình nghiên cứu, sáng tạo của con người, phát triển khoa học công nghệ
- Việc ứng dụng thực tế ảo (VR) trong: học tập (học nghề), thiết kế công trình (xây dựng, sản xuất máy móc, thiết bị), thực nghiệm khoa học (chế xuất, chọn giống),… giúp tiết kiệm thời gian, tiền bạc, đồng thời nâng cao hiệu quả của quá trình sản xuất thực.
Thách thức của nền kinh tế tri thức
- Các nền văn hóa có nguy cơ bị pha tạp, lai căng, đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc.
- Sự “lão hóa tri thức” nhanh chóng đòi hỏi người lao động phải không ngừng học tập, sáng tạo, chuyển giao công nghệ, chuyển đổi nghề nghiệp để thích ứng với thời đại
- Con người có nguy cơ trở thành “cỗ máy” tìm kiếm tri thức mới mà không có thời gian nghỉ ngơi, thư giãn, du lịch…
- Sự thay đổi công nghệ liên tục gây nên sự lãng phí vì phải loại bỏ công nghệ cũ, gây áp lực cho môi trường
- Sự phân hóa giàu nghèo, nguy cơ thất nghiệp, khủng hoảng xã hội gia tăng
- Kinh tế tri thức sử dụng khoa học công nghệ như số hóa, tự động hóa, rô bốt, thay thế việc sử dụng cơ bắp, gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
- Lối sống ảo và tình trạng nghiện các thiết bị công nghệ (máy tính, smartphone) trong giới trẻ
Giải pháp phát triển nền kinh tế tri thức ở Việt Nam
- Đổi mới cơ chế, chính sách, xây dựng khuôn khổ pháp lý mới phù hợp với nền kinh tế tri thức. Khuyến khích doanh nghiệp đổi mới dựa trên nền tảng công nghệ, thúc đẩy sự ra đời của các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm, công nghệ mới. Tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng, bình đẳng, chống độc quyền.
- Phát triển nguồn lao động trí tuệ, đầu tư phát triển giáo dục, đào tạo nhân tài, nâng cao dân trí như: cán bộ khoa học, kỹ thuật, cán bộ quản lý, doanh nhân, công nhân lành nghề…
- Nâng cao năng lực khoa học – công nghệ của quốc gia bằng cách tiếp thu, vận dụng sáng tạo tri thức mới nhất của thế giới, sáng tạo công nghệ đặc thù của quốc gia
- Tăng cường ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin, phục vụ nền kinh tế tri thức, rút ngắn khoảng cách với các nước trên thế giới
- Đẩy mạnh đầu tư nghiên cứu khoa học – công nghệ, đổi mới cơ chế quản lý, thúc đẩy kết nối khoa học – công nghệ với thực tiễn sản xuất – kinh doanh, tạo ra của cải và tri thức mới, phục vụ quá trình phát triển kinh tế- xã hội
- Xây dựng và phát triển tài nguyên trí lực, bao gồm: khả năng quan sát, ghi nhớ, suy nghĩ, trí tưởng tượng, sức sáng tạo, kỹ năng thực hành…
- Tích cực hội nhập quốc tế, kết hợp giữa ngoại lực và nội lực để phát triển khoa học – công nghệ, phục vụ mục tiêu hiện đại hóa lực lượng sản xuất.
Qua bài viết trên đây chắc hẳn các bạn đã hiểu nền kinh tế tri thức là gì đúng không? Hy vọng những chia sẻ trong bài viết đã giúp các bạn có được cái nhìn tổng quan về định hướng và sự phát triển của nền kinh tế tương lai.
Tài liệu tham khảo: Kinh tế tri thức ở Việt Nam
