‘LƯỢT’ KHÁCH, ‘LƯỢT’ NGƯỜI, ‘LƯỢT’ TÀU THUYỀN & VẤN ĐỀ BẤT TƯƠNG ĐƯƠNG TRONG DỊCH (NON-EQUIVALENCE IN TRANSLATION)
Nguyễn Phước Vĩnh Cố
Bài viết ngắn nhân câu hỏi của anh Vinh Nguyên và câu trả lời của anh Nhật Tân
- Bất tương đương trong dịch (non-equivalence in translation)
Một trong những loại ‘bất tương đương’ phổ biến trong dịch ở cấp độ từ có thể là ‘từ của ngôn ngữ gốc phức tạp về ngữ nghĩa’ (the source language is semantically complex). Nói một cách khác, một từ duy nhất gồm chỉ một âm vị lại có thể diễn đạt một chuỗi nghĩa phức tạp hơn cả một câu. Một ví dụ về một từ khá phức tạp về ngữ nghĩa như thế là từ ‘lượt’ khi kết hợp với các từ khác như ‘người’, ‘khách’, ‘tàu thuyền’, v.v. trong tiếng Việt mà có nghĩa ‘Mỗi đầu người trong loạt người có mặt, một người có thể có mặt nhiều lần/mỗi tàu thuyền trong loạt tàu cập bến, một tàu thuyền có thể cập bến nhiều lần’. Vậy, khi ta nói ‘Mỗi năm có 7 triệu du khách tham quan thành phố Đà nẵng’ thì không có vấn đề về ngôn ngữ trong dịch so với câu nói ‘Mỗi năm có 7 triệu lượt khách…..’ vốn hàm nghĩa khoảng 3/4 triệu khách mà trong đó có khách lại đến thăm thành phố ta 5 hoặc 7 lần. Câu ‘7 triệu khách’ dễ dàng dịch ‘Every year, Đà nẵng has 7 million visitors/tourists’/’There are 7 million visitors to Đà nẵng every year’ còn ‘7 triệu lượt khách’ dịch như thế nào ở câu thứ hai?
- ‘Lượt’ khách, ‘lượt’ tàu thuyền… dịch sang tiếng Anh như thế nào? (how to translate ‘lượt’ khách, ‘lượt’ tàu thuyền from Vietnamese into English?
– Trong cụm từ ‘lượt’ người tham quan/du khách, ta có thể dùng từ ‘arrival’/’visit’ tương đương với ‘lượt’ như thế ‘lượt người tham quan’ có thể dịch thành ‘tourist arrival/tourist visit’ & ‘có một triệu lượt người tham quan’ sẽ là ‘to have a tourist arrival of one million’. Xin xem câu tiếng Việt và câu dịch tương đương tiếng Anh ‘Hằng năm có đến cả triệu lượt người tham quan thành phố’ (The city has a tourist visit/arrival of up to one million a year).
– Cụm từ ‘lượt’ tàu thuyền cập bến cũng theo phương thức nói trên ‘a ship arrival of…’, vậy ‘có 2 ngàn lượt tàu thuyền cập bến’ (to have a ship arrival of 2000). Xin xem câu tiếng Việt và câu tương đương tiếng Anh ‘Sau 6 tháng hoạt động, cảng cá Đà nẵng đã có 2000 lượt tàu thuyền cập bến’ (After six months of operation, the Da nang fishing port has/had/has had a ship arrival of 2000).
– (Đưa đón) 10 ngàn ‘lượt’ hành khách (to have a passenger transportation of ten thousand).
- ‘lượt bệnh nhân/lượt chữa trị’, ‘lượt truy cập’ và tương đương ở tiếng Anh (‘lượt bệnh nhân/lượt chữa trị’, ‘lượt truy cập’ and their equivalents in English)
Tuy nhiên, ‘lượt bệnh nhân nhập viện/chữa trị’ lại có sẵn từ tương đương trong tiếng Anh ‘medical visit’/’hospital admissions’ ví dụ như ‘Năm ngoái bệnh viện có 50000 lượt bệnh nhân chữa trị’ (The hospital handled 50000 admissions last year.) & ‘người truy cập’ khác với ‘lượt người truy cập’ trong ‘Vinhco website has 50000 visitors (người truy cập) and 120000 pageviews (lượt truy cập).
- Nguồn tư liệu trực tuyến và người dịch (online resources and the translator)
Quay trở lại câu hỏi của anh Vinh Nguyên ‘lượt khách du lịch quốc tế’ dịch sang tiếng Anh như thế nào?’ và sau khi có câu trả lời của anh Nhật Tân ‘international tourist arrivals’, tôi lại hỏi ý kiến ‘Vạn thế sư biểu’ Google’ thì ‘International Tourist Arrivals’ (ITA) được định nghĩa bởi Tổ Chức Du Lịch Thế Giới (WTO) là:
The number of ITAs is the most common unit of measure used to quantify the volume of international tourism .
Refers exclusively to:
The number of arrivals – not to the number of persons. The same person who makes several trips to a given country during a given period will be counted as a new arrival each time, as well as a person who travels through several countries on one trip is counted as a new arrival each time.
(Số lượng ITA là đơn vị đo lường phổ biến nhất được sử dụng để định lượng khối lượng (số lượng lớn) du lịch quốc tế .
Chỉ dành riêng cho:
Số lượng khách đến – không phải số người. Cùng một người thực hiện nhiều chuyến đi đến một quốc gia cụ thể trong một khoảng thời gian nhất định sẽ được tính là lần đến mới mỗi lần (lượt), cũng như một người đi qua nhiều quốc gia trong một chuyến đi được tính là lần đến mới mỗi lần).
Từ định nghĩa này, ta thấy ‘international tourist arrivals’ lại mang nét nghĩa tương đương với ‘lượt khách quốc tế’ ở tiếng Việt mà trước đây thường được cho là ‘bất tương đương’ trong dịch. Từ đây, trên nguồn tư liệu trực tuyến ta có thể bắt gặp một câu trên Wikipedia diễn đạt ‘lượt khách du lịch quốc tế’ bằng tiếng Anh như ‘In 2016, there were 1.235 billion international tourist arrivals worldwide, with a growth of 4% as compared to 1.186 billion in 2015’.
- ‘International tourist arrivals’ và GT
Nếu ta đưa câu tiếng Anh trên của Wikipedia cho GT dịch thì GT cho ta kết quả không ngờ:
‘Trong năm 2016, đã có 1.235 tỷ lượt khách du lịch quốc tế trên toàn thế giới, với mức tăng trưởng 4% so với 1,186 tỷ trong năm 2015’.
Và ta nhờ GT dịch (nhưng từ Việt sang Anh) câu sau:
‘Công bố mới nhất từ Tổng cục Thống kê cho biết trong 4 tháng đầu năm 2018, khách quốc tế đến nước ta ước đạt hơn 5,54 triệu lượt, tăng 29,5% so với cùng kỳ 2017’.
Thì sẽ có kết quả như thế này:
‘According to the latest statistics from the General Statistics Office, in the first four months of 2018, international arrivals to Vietnam were estimated at 5.54 million, up 29.5% over the same period of 2017’.
Ngạc nhiên chưa!
Xin cảm ơn câu hỏi thú vị của anh Vinh Nguyên và câu trả lời chính xác của anh Nhật Tân. Chúc hai anh AN VUI & những ngày cận cuối tuần dzui dzẻ!
Tài Liệu Tham Khảo
Sách:
- Mona Baker (1997). In Other Words: A Coursebook on Translation. Routledge.
Từ điển
- Từ điển Dụng Ngữ Việt Anh. Trương Quang Phú. NXB Trẻ (2000).
- Từ điển Tiếng Việt. NXB Khoa học Xã hội. Chủ biên Văn Tân (1994).
