TÓM TẮT
Thiểu cơ (Sarcopenia) là sự giảm khối lượng cơ kèm với suy giảm chức năng của khối cơ, là một yếu tố gây hội chứng yếu cơn dẫn đến nguy cơ gãy xương đặc biệt gãy cổ xương đùi thường gặp, gây tàn tật và tử vong ở người cao tuổi. Nhiều yếu tố đã được đề cập đến trong sinh lý bệnh học của sarcopenia, gồm các yếu tố di truyền, khiếm khuyết ty lạp thể, giảm hormon đồng hoá (testosterone, vitamin D, hormon tăng trưởng và hormone tăng trưởng insulin- 1), tăng cytokine viêm, kháng insulin, giảm protein, giảm lưu lượng máu đến cơ và thiếu yếu tố nguồn gốc tăng trưởng -11. Hiện nay có một bộ câu hỏi đơn giản để chẩn đoán thiểu cơ là SARC-F. Điều trị thiểu cơ gồm những bài tập thể dục đề kháng, bổ sung protein và vitamin D, Testosterone liều cao làm tăng sức mạnh và chức năng của cơ. Các thuốc khác trên lâm sàng đang được nghiên cứu gồm các tác nhân điều hóa thụ thể chọn lọc Androgen, chất đối vận ghrelin, kháng thể myostatin, đối vận activin IIR, thuốc ức chế men chuyển angiotensin, ức chế beta, chất hoạt hóa troponin.
Từ khóa: Thiểu cơ, mất cơ, chức năng cơ, khối lượng cơ thấp.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Thiểu cơ (Sarcopenia) được định nghĩa là sự mất khối cơ và suy giảm giảm lực cơ dẫn tới suy giảm chức năng của khối cơ liên quan đến tuổi.
NGUYÊN NHÂN
Thiểu cơ do rất nhiều nguyên nhân gây ra. Ở người già các sợi cơ biểu hiện sự không đồng nhất về kích thước kèm theo sự gia tăng chuỗi nặng myosin trong sợi. Ngoài ra trên người cao tuổi có thể mắc một số bệnh kèm theo tăng sản xuất cytokine, giảm các yếu tố tăng trưởng cơ dẫn đến giảm tổng hợp protein. Về mặt giải phẫu học, ở tuổi già teo cơ thuộc type II là kết quả của sự giảm khối cơ, sức bền và sức mạnh cơ, giảm chỉ số đơn vị vận động của cơ.
– Mạch máu: Thiểu cơ ở người có tuổi do giảm lưu lượng máu đến cơ bắp. Sự lão hóa kèm theo giảm đàn hồi mạch, giảm một phần oxid nitric có tính khả dụng sinh học. Những thay đổi này cùng với giảm mật độ tuyến tính của mao mạch được tưới máu dẫn tới giảm oxy hóa vi mạch của cơ.
– Tổng hợp protein: Ở mức cơ bản, sự tổng hợp và/hoặc giáng hóa của protein được kiểm soát bởi sự kích hoạt insulin hoặc thụ thể IGF-1.
II. CHẨN ĐOÁN
Đo hấp thụ tia X năng lượng kép (Mật độ xương)
Siêu âm
Điện cơ
Đo Chu vi cánh tay
Đo Chu vi bắp chân
Bảng 1. Bộ câu hỏi SARC-F chẩn đoán thiểu cơ
Thành phần Câu hỏi Tính điểm Sức mạnh Ông/bà khó khăn bao nhiêu khi phải nâng vác 22 kg ? Không = 0 Một chút = 1
Rất nhiều hoặc không thể = 2
Sự đề kháng trong đi bộ
Ông/bà khó khăn bao nhiêu khi phải đi bộ qua một căn phòng?
Không = 0 Một chút = 1
Rất nhiều, cần sự giúp đỡ, hoặc không thể = 2
Ngồi dậy từ ghế
Ông/bà khó khăn bao nhiêu khi phải di chuyển từ ghế lên giường?
Không = 0 Một chút = 1
Rất nhiều hoặc không thể nếu không có ai giúp = 2
Leo cầu thang Ông/bà khó khăn bao nhiêu khi phải leo 10 bậc thang? Không = 0 Một chút = 1
Rất nhiều hoặc không thể = 2
Ngã
Ông/bà bị ngã bao nhiêu lần trong năm vừa qua?
Không = 0
Ngã 1-3 lần = 1
Ngã 4 lần trở lên = 2
Cách tính điểm: Tổng điểm từ 1-10; mỗi thành phần được tính từ 0-2 điểm; 0 = Tốt nhất; 10 = Tồi nhất; 0-3: Khỏe mạnh; ≥4: Có triệu chứng của thiểu cơ.
III. ĐIỀU TRỊ
– Tập thể dục đề kháng, tập aerobic.
– Bổ sung protein 1-1,2 g /ngày, phối hợp giữa tập thể dục và chế độ ăn chứa protein có tác dụng tăng cường chức năng cơ.
– Điều trị thuốc: Hiện nay chưa có thuốc nào được chứng minh có hiệu quả thực sự về mặt lâm sàng.
+ Vitamin D làm tăng khối lượng cơ và khả năng leo cầu thang. Vitamin D hiệu quả hơn ở người cao tuổi và những người có mức vitamin D thấp có tác dụng làm giảm té ngã ở những người bị thiếu vitamin D.
+ Testosterone
Mức testosterone giảm 1% mỗi năm bắt đầu từ 30 tuổi Sự suy giảm testosterone có liên quan đến sự suy giảm khối lượng cơ và sự dẻo dai của cơ, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng với testosterone liều thấp làm tăng khối lượng cơ và giảm khối mỡ và với liều cao giúp tăng cả cơ và sức mạnh. Testosterone cải thiện sức mạnh cơ bắp ở phụ nữ cũng như ở nam giới. Với liều thấp hơn, testosterone làm tăng tổng hợp protein dẫn đến sự gia tăng khối lượng cơ. Các nghiên cứu đa phân tích có kiểm soát về việc sử dụng testosterone ở nam giới lớn tuổi không thấy làm tăng tử vong, biến cố về tim mạch, đặc biệt trong 3 tháng đầu sau khi điều trị, vẫn còn đang được tranh cãi.
Hiện nay trong số các thuốc điều trị testosterone vẫn cho thấy có hiệu quả và an toàn nhất. Theo quan điểm trên thực tế, testosterone cũng làm tăng mật độ xương và sức bền xương và loãng xương thường xảy ra trên bệnh nhân thiếu cơ (osteosarcopenia), và vai trò của testosterone trong điều trị thiểu cơ đang được chú trọng nhiều hơn.
+ Tác nhân điều hòa thụ thể androgen chọn lọc (selective androgen receptors modulators-SARMs. SARM là các phối tử thụ thể androgen nối với thụ thể androgen với độ nhạy khác nhau so với testosterone. Steroidal SARMs được phát triển lần đầu tiên vào những năm 1940. Gần đây, một số SARM non-steroid đã được phát triển. LGD-4033 là một SARM hoạt động không steroid, tác dụng qua đường uống đang được nghiên cứu để điều trị.
+ Hormone tăng trưởng Insulin 1 (Insulin Growth Factor-1)
Hormone tăng trưởng làm tăng khối lượng nạc cơ thể ở nam giới lớn tuổi, hormone tăng trưởng đã giúp tăng khối lượng cơ nhưng không tăng sức mạnh cơ ở người cao tuổi. Sự kết hợp giữa hormone tăng trưởng và testosterone làm tăng khối lượng cơ ở tuần thứ 8 và 1 lần lặp lại sức mạnh tối đa chỉ sau tuần 17. Hormone tăng trưởng, sản sinh ra các hiệu ứng của nó thông qua việc giải phóng IGF-1 có nguồn gốc từ gan, cũng làm tăng khả năng giữ nitơ. Tác dụng ngoại ý bao gồm đau khớp và cơ, phù, hội chứng ống cổ tay, và tăng đường huyết, hạ huyết áp tư thế đứng, chứng vú to ở nam giới.
– Chất ức chế men chuyển Angiotensin (Perindopril)
Perindopril đã được chứng minh giúp tăng khoảng cách đi bộ ở người cao tuổi bị rối loạn chức năng tâm thu thất trái. Ngoài ra perindopril đã làm giảm gãy cổ xương đùi
Các hoạt chất Troponin (Fast Skeletal Troponin Activitors) Terasemtiv: Làm chậm lại tốc độ suy giảm sức mạnh cơ bắp
Bảng 2. Tóm tắt phác đồ điều trị thiểu cơ
Phương thức Tác dụng Tác dụng phụ Thể dục đề kháng Tăng khối cơ, độ bền cơ, sức mạnh cơ Nguy cơ tiền tàng gây ngã, chấn thương cơ Protein (acid amin thiết yếu) Tăng khối cơ, phối hợp với tập thể dục để tăng độ bền và sức mạnh cơ
Tăng mức creatinine tối thiểu
Testosterone Tăng khối cơ, độ bền, cơ lực và chức năng cơ Giữ dịch, tăng hematocrit, làm nặng hơn tình trạng ngừng thở lúc ngủ trong thời gian ngắn, tác dụng trên ung thư tuyến tiền liệt, có thể tăng các biến cố tim mạch Các chất điều hòa thụ thể androgen chọn lọc (SARMS) Tăng khối cơ, tăng nhẹ sức cơ Tăng suy tim Hormone tăng trưởng Tăng bắt giữ nitơ, tăng khối cơ
Đau khớp, đau cơ, phù, hội chứng ống cổ tay, tăng đường máu
Chủ vận Ghrelin Tăng khối cơ và ăn ngon miệng Mệt mỏi, rung nhĩ, khó thở Kháng thể myostatin Tăng khối lượng nạc cơ thể và lực nắm bàn tay Mề đay, viêm màng não vô khuẩn, tiêu chảy, lú lẫn, mệt mỏi Đối vận activin 11R Tăng kích thước cơ đùi, khối cơ và khoảng cách đi bộ 6 phút Mụn trứng cá, co thắt cơ không tự chủ Ức chế men chuyển Angiotensin (perindopril) Tăng khoảng cách đi bộ, giảm gãy cổ xương đùi Tụt huyết áp, tăng kali máu, chuột rút cơ, tê cóng Espindolol (đối vận thụ thể adrenergic B1/B2) Điều chỉnh khối cơ, tăng lực nắm bàn tay Chất hoạt hóa troponin cơ xương nhanh (Tirasemtiv) Cải thiện chức năng cơ
KẾT LUẬN
Thiểu cơ là một yếu tố liên quan đến những tố bất lợi cho hội chứng dễ tổn thương, tàn tật và tử vong ở người cao tuổi. Hiện tại, thể dục đề kháng là cách điều trị chủ yếu cho thiểu cơ. Mặc dù nhiều nghiên cứu về thiểu cơ đã được tiến hành nhưng nhiều vấn đề về sinh bệnh học vẫn chưa rõ. Điều trị gồm bổ sung các axid amin thiết yếu, vitamin D, testosteron tuy có một số tác dụng phụ nhưng vẫn được khuyến cáo sử dụng trên lâm sàng. Cho đến nay chưa có loại thuốc nào đang được chứng minh là có hiệu lực hơn testosterone. Có rất nhiều nghiên cứu để tăng cường chức năng cơ trên người cao tuổi và hy vọng trong tương lai sẽ có những thuốc mới cho điều trị thiểu cơ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Cruz-Jentoft AJ, Baeyens JP, Bauer JM, Boirie Y, Cederholm T,Landi F, Martin FC, Michel JP, Rolland Yet al (2010) Sarcopenia:European consensus on definition and diagnosis: reportof the European Working Group on sarcopenia in older sentayho.com.vn Ageing 39:412-423
- Landi F, Cruz-Jentoft AJ, Liperoti R, Russo A, Giovannini S,Tosato M, Capoluongo E, Bernabei R, Onder G (2013) Sarcopeniaand mortality risk in frail older persons aged 80 years and older: results from ilSIRENTE study. Age Ageing
- Malmstrom TK, Morley JE (2013) SARC-F: a simple questionnaire to rapidly diagnose sarcopenia. J Am Med Dir Assoc14:531-53203-209
- Kovacheva EL, Hikim AP, Shen R, Sinha I,Sinha-Hikim I(2010). Testosterone supplementation reverses sarcopenia in aging through regulation of myostatin, c-Jun NH2-terminalkinase, Notch, and Akt signaling pathways. Endocrniology 151:628-638
- Malafarina V, Uriz-Otano F, Iniesta R, Gil- Guerrero L (2013)Effectiveness of nutritional supplementation on muscle mass intreatment of sarcopenia in old age: a systematic review. J AmMed Dir Assoc 14:10-17
- Cermak NM, de Groot LC, van Loon LJ (2013) Perspective: Protein supplementation during prolonged resistance type exercise training augments skeletal muscle mass and strength J Am Med Dir Assoc 14:71-7250.
- E. Morley: Pharmacologic Options for the Treatment of Sarcopenia Morley JE, Argiles JM, Evans WJ, Bhasin S,
- D, Deutz NE50. Kenny AM, Kleppinger A, Annis K, Rathier M, Browner B, Judge JO et al (2010) Effects of transdermal testosterone on bone and muscle in older men with low bioavailable testosterone levels, low bone mass, and physical frailty. J Am Geriatr Soc 58:1134-1143
- Papanicolaou DA, Ather SN, Zhu H, Zhou Y, Lutkiewicz J, Scott BB, Chandler J (2013) A phase IIA randomized, placebocontrolled clinical trial to study the eficacy and safety of the selective androgen receptor modulator (SARM), MK-0773 infemale participants with sarcopenia. J Nutr Health Aging17:533-543
Nguyễn Mai Hồng – Bệnh viện Bạch Mai
