Trí tuệ cảm xúc là gì?
Trí tuệ cảm xúc (EQ – Emotional Quotient/ Emotional Intelligence) hay trí tuệ xúc cảm là khả năng nhận dạng, kiểm soát và điều hướng cảm xúc theo hướng tích cực. Không chỉ kiểm soát tốt cảm xúc cá nhân, EQ còn bao hàm trong đó năng lực nhận biết cảm xúc của người khác (ví dụ: vui, buồn, tức giận…) để giao tiếp hiệu quả, đồng cảm hơn với mọi người.
Lịch sử nghiên cứu trí tuệ cảm xúc
Khái niệm trí tuệ cảm xúc tuy chỉ mới xuất hiện trong vài thập niên gần đây – nhưng đã trở thành một đề tài được đông đảo mọi người quan tâm.
- Từ những năm 1930, nhà tâm lý học Edward Thorndike đã mô tả khái niệm “trí thông minh xã hội” (social intelligence) là khả năng hòa đồng với người khác.
- Trong thập niên 1940, nhà tâm lý học David Wechsler đề xuất rằng các thành phần hiệu quả khác nhau của trí thông minh có thể đóng một vai trò quan trọng đối với thành công trong cuộc sống.
- Thập niên 1950 chứng kiến sự trỗi dậy của trường phái tư tưởng Tâm lý học nhân văn (Humanistic psychology). Các nhà tư tưởng như Abraham Maslow tập trung nghiên cứu những cách khác nhau mà con người có thể xây dựng sức mạnh cảm xúc.
- Một cột mốc quan trọng khác trong nghiên cứu về trí tuệ cảm xúc là sự ra đời của khái niệm đa trí tuệ (multiple intelligences) vào giữa những năm 1970. Theo Howard Gardner, trí thông minh không phải là một năng lực chung chung – mà là tổng hợp nhiều năng lực khác nhau.
- Mãi cho đến năm 1985, thuật ngữ “trí tuệ cảm xúc” (emotional intelligence) lần đầu tiên được sử dụng trong luận án tiến sĩ của Wayne Payne. Năm 1987, một bài báo đăng trên Tạp chí Mensa, Keith Beasley sử dụng thuật ngữ “chỉ số cảm xúc” (emotinal quotient).
- Năm 1990, các nhà tâm lý học Peter Salovey và John Mayer đã xuất bản bài báo mang tính bước ngoặt “Trí thông minh cảm xúc” trên tạp chí Imagination, Cognition, and Personality. Họ định nghĩa trí tuệ cảm xúc là “khả năng nắm bắt suy nghĩ, cảm xúc của chính mình và người khác, phân biệt các cảm xúc này, từ đó điều hướng suy nghĩ và hành động.”
- Năm 1995, khái niệm trí tuệ cảm xúc được phổ biến sau khi tác phẩm “Trí tuệ cảm xúc: Vì sao EQ quan trọng hơn IQ” của Daniel Goleman được xuất bản.
Kể từ sau nghiên cứu của Goleman, chủ đề trí tuệ cảm xúc đã tiếp tục thu hút sự quan tâm của công chúng – không chỉ trong tâm lý học, mà cả các lĩnh vực khác như giáo dục và kinh doanh.
Daniel Goleman – người đặt nền móng cho nghiên cứu hiện đại về trí tuệ cảm xúc (EQ)
Người có trí tuệ cảm xúc là người như thế nào?
Theo chuyên gia tâm lý học người Mỹ Daniel Goleman, biểu hiện của người có trí tuệ cảm xúc có thể nhận thấy qua 5 đặc điểm sau:
- Tự nhận thức (Self-awareness). Bạn biết rõ mình đang cảm thấy thế nào, đồng thời hiểu rằng cảm xúc và hành động của mình ảnh hưởng đến những người xung quanh ra sao. Ở vai trò lãnh đạo quản lý, tự nhận thức là ý thức rõ ràng về điểm mạnh – điểm yếu của bản thân, từ đó luôn hành xử với thái độ khiêm tốn và cầu tiến.
- Biết kềm chế bản thân (Self-regulation). Người có trí tuệ cảm xúc cao rất hiếm khi tấn công người khác bằng lời nói, đưa ra quyết định một cách vội vàng, cảm tính, rập khuôn hoặc thỏa hiệp với các giá trị của họ. Theo Goleman, khả năng kiểm soát bản thân cũng là biểu hiện của người linh hoạt, giàu tinh thần trách nhiệm.
- Tự tạo động lực (Motivation). Người giàu trí tuệ cảm xúc luôn làm mọi việc cần thiết để hướng tới mục tiêu đặt ra. Đối với chất lượng công việc, họ tự đặt ra cho mình những tiêu chuẩn rất cao.
- Đồng cảm (Empathy). Sự đồng cảm là phẩm chất tối quan trọng trong quản lý đội nhóm. Khả năng thấu cảm sẽ giúp bạn biết đặt mình vào hoàn cảnh của người khác. Người quản lý có EQ cao luôn hỗ trợ phát triển mọi thành viên trong nhóm, sẵn sàng đứng lên đấu tranh khi có sự phân biệt đối xử, biết cách phản hồi mang tính xây dựng và lắng nghe trong mọi hoàn cảnh.
- Kỹ năng xã hội (Social skills). Trí tuệ cảm xúc là yêu cầu quan trọng trong giao tiếp. Người EQ cao luôn sẵn sàng lắng nghe, nhờ đến sự giúp đỡ của người khác. Kỹ năng xã hội tốt cũng cho họ khả năng quản trị thay đổi và giải quyết xung đột thông qua ngoại giao.
Cấu trúc trí tuệ cảm xúc
Nghiên cứu cho thấy có 4 mức độ khác nhau của trí tuệ cảm xúc – sắp xếp theo trình tự từ thấp đến cao:
- Nhận thức cảm xúc: Bước đầu tiên để hiểu cảm xúc là nhận thức chúng một cách chính xác. Trong nhiều trường hợp, điều này có thể liên quan đến việc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ như: ngôn ngữ cơ thể và nét mặt.
- Lý luận bằng cảm xúc: Bước tiếp theo liên quan đến việc sử dụng cảm xúc để thúc đẩy tư duy và nhận thức. Cảm xúc khiến chúng ta ưu tiên những gì bản thân chú ý và phản ứng – chúng ta phản ứng bằng cảm xúc với những gì thu hút sự chú ý của mình.
- Hiểu cảm xúc: Những cảm xúc mà ta nhận thức có thể mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Nếu ai đó đang thể hiện sự tức giận, người quan sát phải giải thích nguyên nhân gây ra sự tức giận đó và ý nghĩa của nó. Ví dụ, nếu sếp của bạn tỏ ra tức giận, điều đó có thể là họ không hài lòng với công việc của bạn, hoặc có thể do họ bị phạt quá tốc độ trên đường đi làm sáng hôm đó, hoặc họ đã cãi nhau với đối tác của mình.
- Quản lý cảm xúc: Khả năng quản lý cảm xúc hiệu quả là cấp độ cao nhất của trí thông minh cảm xúc. Điều tiết cảm xúc và phản ứng một cách thích hợp, cũng như đáp lại cảm xúc của người khác là toàn bộ nội dung quan trọng của quản lý cảm xúc.
Trí tuệ cảm xúc – yếu tố quan trọng để thành công
Hẳn bạn đã từng nghe nói: Không phải người thông minh nhất mới là người thành công hoặc hạnh phúc nhất trong cuộc sống. Bạn có thể đã từng gặp những người học vấn xuất sắc, nhưng lại yếu kém về mặt xã hội, thất bại trong công việc hoặc các mối quan hệ cá nhân.
Chỉ số thông minh (IQ) tự nó không đủ để mang lại thành công. Tuy IQ có thể giúp bạn đạt được một số bước tiến quan trọng trong học tập và công việc, nhưng chính EQ mới thực sự khiến bạn kiểm soát căng thẳng và cảm xúc khi đối mặt với khó khăn thử thách. IQ và EQ tồn tại song song và cần được phát triển đồng đều với nhau.
Sau đây là 5 vai trò của trí tuệ cảm xúc trong công việc và cuộc sống của bạn:
- Cải thiện hiệu suất.
- Tăng cường sức khỏe thể chất.
- Nuôi dưỡng sức khỏe tinh thần và tâm hồn.
- Mở rộng mạng lưới quan hệ.
- Nâng tầm hiểu biết xã hội.
1. Cải thiện hiệu suất
Trí tuệ cảm xúc (EQ) cao có thể giúp bạn vượt qua những mâu thuẫn tại nơi làm việc, dẫn dắt, thúc đẩy người khác và chính bản thân làm việc với năng suất cao hơn. Trên thực tế, khi lựa chọn ứng viên, nhiều doanh nghiệp hiện đánh giá EQ cũng quan trọng như chuyên môn kỹ thuật – một số thậm chí còn cho ứng viên làm kiểm tra EQ trước khi ra quyết định tuyển dụng.
Đọc thêm: Bật mí quy trình tuyển dụng nhân sự chuẩn cho doanh nghiệp
2. Tăng cường sức khỏe thể chất
Nếu không thể kiểm soát cảm xúc cá nhân, bạn sẽ rất dễ bị áp lực trong công việc. Căng thẳng có thể dẫn đến những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như: tăng huyết áp, ức chế hệ miễn dịch, đau tim – đột quỵ, lão hóa sớm, v.v… Học cách quản lý căng thẳng là một trong những bước đầu tiên để cải thiện trí tuệ cảm xúc.
3. Nuôi dưỡng sức khỏe tinh thần và tâm hồn
Cảm xúc không kiểm soát và căng thẳng cũng tác động đáng kể đến sức khỏe tinh thần, khiến bạn dễ lo lắng và trầm cảm. Khi không biết cách quản lý cảm xúc, bạn cũng sẽ khó xây dựng các mối quan hệ bền chặt. Cảm giác bị cô lập sẽ chỉ càng làm trầm trọng thêm bất kỳ vấn đề sức khỏe tâm thần nào bạn đang gặp phải. Ngược lại, việc duy trì cái nhìn tích cực trước mọi vấn đề sẽ khiến bạn cảm thấy khỏe khoắn và yêu đời hơn. Khi đó, thành công cũng sẽ tới với bạn dễ dàng hơn.
Đọc thêm: Luật hấp dẫn – Bí quyết cho cuộc sống thành công và hạnh phúc lâu dài
4. Mở rộng mạng lưới quan hệ
Việc hiểu rõ và biết cách kiểm soát cảm xúc giúp bạn thể hiện bản thân theo hướng tích cực hơn, cũng như hiểu được cảm giác của người khác tốt hơn. Đây là nền tảng để bạn giao tiếp hiệu quả và có các mối quan hệ gắn kết hơn, cả trong công việc và cuộc sống.
5. Nâng tầm hiểu biết xã hội
Hòa hợp với cảm xúc cá nhân là điều kiện để bạn kết nối với mọi người và hiểu biết hơn về thế giới xung quanh. Với kiến thức xã hội sâu rộng, bạn sẽ dễ dàng nhận ra người tốt người xấu, hiểu rõ sự quan tâm của người khác đối với bạn, giảm căng thẳng, cảm thấy được yêu thương và hạnh phúc hơn.
Lãnh đạo trí tuệ cảm xúc
Khi nói tói một nhà lãnh đạo “hoàn hảo”, bạn nghĩ đến điều gì đầu tiên? Hẳn bạn sẽ hình dung ngay một người không bao giờ để sự nóng nảy vượt quá tầm kiểm soát – dù vấn đề gặp phải là gì. Một người dễ gần, hoàn toàn tin tưởng nhân viên, lắng nghe ý kiến đội nhóm. Mọi quyết định đưa ra đều trải qua đánh giá cẩn thận, sáng suốt và tham vấn ý kiến chung của mọi người trước khi tiến hành.
Trí tuệ cảm xúc là một yếu tố quan trọng trong lãnh đạo quản lý. Không chỉ giúp bạn xử lý công việc tốt hơn, đây còn là “vũ khí” tối ưu để thu phục lòng người và phát huy toàn bộ những năng lực tiềm ẩn trong họ. Trong quá trình huấn luyện và đào tạo nhân viên, bạn sẽ cần phải luôn thể hiện thái độ kiên nhẫn – dù cho nhân viên của bạn có chậm tiếp thu hay “phản kháng” lại như thế nào.
Đọc thêm: 6 phẩm chất cơ bản của nhà lãnh đạo ở mọi cấp bậc
Bạn muốn biết liệu bản thân đã là người có trí tuệ cảm xúc tốt?
Ứng dụng LEONARD Personality Inventory (LPI) – thiết kế bởi GS. TS. Leonard Yong – sẽ giúp bạn xác định rõ sở thích hành vi của bản thân. Thông qua kết quả đánh giá, bạn sẽ biết mình thuộc tuýp tính cách nào trong 4 loại tính cách đã được TS. Yong tổng kết, từ đó có kế hoạch phát triển bản thân và làm việc nhóm tốt hơn.
Bạn đọc có thể làm thử bài kiểm tra EQ (Emotional intelligence test) của TS. Yong bằng cách tải app LPI dưới đây!
